नाशिक हे एक धार्मिक, ऐतिहासिक व सांस्कृतिक वारसा लाभलेले शहर आहे. गंगा गोदावरीच्या किनाऱ्यावर वसलेले हे शहर अनेक मंदिरे आणि पवित्र स्थळांनी परिपूर्ण आहे. अशाच अनेक मंदिरांपैकी एक अत्यंत प्रसिद्ध आणि श्रद्धास्थान म्हणजे ढोल्या गणपती मंदिर, जे अशोक स्तंभाजवळ नाशिक शहराच्या मध्यभागी स्थित आहे. या गणपती मंदिराला “ढोल्या” असे नाव मिळाले आहे त्याच्या मूर्तीच्या विशाल आकारामुळे – “ढोल” म्हणजे मोठा आणि बलदंड.
मंदिराचा इतिहास
ढोल्या गणपतीचे मंदिर १८७० च्या सुमारास बांधण्यात आले, अशी माहिती स्थानिक इतिहासातून मिळते. या मंदिराचा उगम ब्रिटिश कालखंडात झाला असून, त्यावेळी नाशिक शहर वेगाने विस्तारत होते. स्थानिक व्यापार्‍यांनी व भाविकांनी मिळून हे मंदिर उभारले, जे आज नाशिककरांचे आराध्य दैवत बनले आहे. ढोल्या गणपती मंदिराची मूळ ओळख म्हणजे या गणपतीची अत्यंत भव्य आणि आकर्षक मूर्ती, जी इतर गणेशमूर्तींपेक्षा वेगळी आणि मोठी आहे. त्यामुळेच या गणपतीला “ढोल्या गणपती” म्हणून ओळखले जाते.
मूर्ती आणि मंदिराची रचना
ढोल्या गणपतीची मूर्ती काळ्या दगडात कोरलेली असून ती सुमारे १० फूट उंच आहे. ही मूर्ती अत्यंत देखणी, प्रमाणबद्ध आणि करारी चेहर्‍याची आहे. मूर्तीवर शेंदूराचा लेप असतो, आणि तिच्या डोळ्यांतून भक्तीचा झरा वाहत असल्याचा भास होतो. गणपतीच्या एका हातात मोदक, दुसऱ्या हातात कमळ, एक हात वर करून आशीर्वाद देणारा, तर एक हात वरद मुद्रा असतो. मूर्तीच्या आकारामुळेच भक्तांमध्ये या गणपतीची भीती व भक्ती यांचा सुरेख संगम दिसून येतो. मंदिरात प्रवेश करताच गाभाऱ्यात ही भव्य मूर्ती आपल्याला वंदन करत असल्याचा अनुभव येतो. मंदिराचे संपूर्ण बांधकाम पारंपरिक पद्धतीचे असून, लाल दगडांचा वापर करण्यात आलेला आहे. प्रवेशद्वार, तोरण, लहान दीपमाळ, व पूजा स्थळे अत्यंत सुंदरपणे सजवलेली आहेत.
धार्मिक महत्त्व
ढोल्या गणपती हे नाशिककरांचे संकटनिवारक देव आहे. विद्यार्थ्यांपासून ते व्यावसायिकांपर्यंत सर्व जण येथे येऊन गणपतीला नवस करतात. या गणपतीच्या नावाने “नवस फेडणे” हा शब्द प्रचलित आहे. भक्तगण येथे दर मंगळवार, चतुर्थी आणि विशेष सण-उत्सवांच्या दिवशी मोठ्या संख्येने हजेरी लावतात. मंदिरात दररोज सकाळी व संध्याकाळी आरती केली जाते. संकष्टी चतुर्थी, गणेश चतुर्थी, मंगळवारी येथे विशेष पूजाअर्चा होते. संकष्टीच्या दिवशी अनेक भक्त उपवास करून येथे दर्शनासाठी येतात.
गणेशोत्सव आणि उत्सवमय वातावरण
गणेश चतुर्थी हा या मंदिरातील सर्वात मोठा सण आहे. मंदिरात १० दिवस विशेष पूजा, अभिषेक, कीर्तन, भजन, सांस्कृतिक कार्यक्रम, आणि महाप्रसाद यांचे आयोजन होते. मंदिर संपूर्ण आकर्षक फुलांनी आणि लाईट्सने सजवले जाते. स्थानिक मंडळे, व्यापारी संस्था आणि सामान्य नागरिक यामध्ये सहभाग घेतात. विसर्जन मिरवणूकही अत्यंत भव्य स्वरूपात होते. संपूर्ण शहरातून लोक दर्शनासाठी येथे गर्दी करतात.
सामाजिक व सांस्कृतिक उपक्रम
ढोल्या गणपती मंदिर ट्रस्टकडून अनेक सामाजिक उपक्रम राबवले जातात. यामध्ये रक्तदान शिबिर, नेत्रतपासणी व आरोग्य शिबिरे, वृक्षारोपण मोहीम, अन्नदान व कपड्यांचे वाटप, विद्यार्थ्यांना शैक्षणिक साहित्य वाटप यांसारख्या गोष्टींचा समावेश आहे. मंदिर परिसरात भक्तांसाठी बसण्याची व्यवस्था, पिण्याचे पाणी, व सुव्यवस्थित स्वच्छता राखली जाते.
मंदिराचा परिसर
ढोल्या गणपती मंदिर अशोक स्तंभाजवळ, म्हणजेच नाशिकच्या मध्यवर्ती आणि गजबजलेल्या भागात आहे. मंदिराजवळ अनेक दुकाने, हॉटेल्स, पुस्तक विक्रेते आणि फुलांचे स्टॉल्स आहेत. त्यामुळे येथे येणाऱ्या भक्तांना सर्व सुविधा सहज उपलब्ध होतात. मंदिर परिसर अत्यंत स्वच्छ आणि भक्तिभावपूर्ण ठेवण्यात येतो. मंदिराचे व्यवस्थापन नियमित देखभाल करते, त्यामुळे येथे नेहमीच पवित्र आणि शांत वातावरण असते.
उपसंहार
ढोल्या गणपती मंदिर, अशोक स्तंभ – नाशिक हे नाशिककरांसाठी केवळ एक धार्मिक स्थळ नाही, तर श्रद्धा, नवस, आणि सामाजिक एकतेचे प्रतीक आहे. या भव्य मूर्तीसमोर उभे राहिले की आपोआपच मन शांत होते आणि संकटांवर मात करण्याची ऊर्जा मिळते. आजही हे मंदिर नाशिकच्या हृदयस्थानी आहे आणि गणेशभक्तांच्या विश्वासाचा आधारस्तंभ आहे. जर तुम्ही नाशिकला भेट देत असाल, तर ढोल्या गणपतीचे दर्शन अवश्य घ्या – कारण हे दर्शन केवळ डोळ्यांचेच नव्हे, तर मनाचेही समाधान देणारे आहे.
टीप:
तुम्हाला वरील माहिती मध्ये काही करेक्शन करण्याची गरज आहे असे वाटत असल्यास, आम्हाला nashikarinfo@gmail.com या ईमेल वर मेल करा. धन्यवाद.